Algo non pasou desapercibido para o público que acudiu á estrea, o pasado 13 de setembro na Coruña, da ópera en galego O Arame: o formato do espectáculo. Poderíase falar dunha ópera de cámara, pero mellor sería falar dunha sorte de “formato de país”, axeitado á nosa circunstancia. Nestes momentos Galicia non pode, nin debería, competir na realización de grandes óperas. Como en todo, hai que saber onde está o verdadeiro punto de partida. Despois, facer camiño, e avanzar, sen présa pero sen pausa, na formación de elencos, na creación de públicos e na promoción eficaz das xentes que compoñan, que escriban ou que dirixan, porque para dirixir, malia o que adoito se pensa, tamén hai que saber, e primeiro aprender.
O formato é axeitado porque permite reducir custos de forma considerable e favorece a creación de equipos de traballo. Ao seren elencos reducidos, facilítase a interacción entre creadores e intérpretes, e o grupo pode converterse nunha verdadeira comunidade de aprendizaxe. Formación no posto de traballo nas disciplinas propias, presentes, por certo, en varios centros de ensinanza de titularidade pública de Galicia. Poñer eses centros, profesorado e alumnado, a traballar e investigar en proxectos comúns tería efectos beneficiosos na creación e na difusión de produtos escénicos e musicais, que son riqueza tanxible.
Neses centros hai persoas que aprenden a compoñer, interpretar... elaborar indumentaria, deseñar elementos escénicos, ou dirixir espectáculos. Aí temos un viveiro importante de valores, cos que crear elencos, empresas, espectáculos; para facer da cultura que se crea no país un dos eixos do noso desenvolvemento. Con eses vimbios poderíanse facer, en pouco tempo,ducias de propostas de pequeno formato para crear espazos, tempos e públicos para a ópera, porque os alemáns, os austríacos ou os italianos, que se saiba, non naceron aprendidos. A qué se agarda aquí para facer o mesmo? O presidente Emilio Pérez Touriño, hai menos dun ano, acertaba de cheo ao presentar en público, na cidade de Vigo, a necesidade dun Instituto Galego das Ensinanzas Artísticas. Velaí un proxecto urxente, pero infelizmente abandonado, e que, porén, podería ser o marco para potenciar esas comunidades de investigación e creación en toda a diversidade disciplinar que conforman a música e as artes escénicas. Outra oportunidade máis que se perde. O soño dunha Julliard School galega morreu, de morte matada que diría Jorge Amado. Pois, ou renunciamos a ter unha ópera nosa, feita desde aquí, ou algo haberá que facer para que non volvan pasar outros oitenta anos (2088) para que se poida ver a terceira ópera galega en galego, producida desde Galicia. A primeira data de 1928, coa estrea en Vigo de O Mariscal, e esta segunda chega oitenta anos despois, con música de Juan Durán Alonso, libreto de Manuel Lourenzo e dirección de Maximino Zumalave, nunha produción do Festival Mozart da Coruña.
Non creo que teña sentido renunciar a ter unha ópera nosa, porque é un xénero que ten o seu público, moi leal, e de certo aumentaría se as posibilidades de asistir a ese tipo de espectáculos fosen máis. Por iso estas óperas cun formato pequeno, que sen renunciar á excelencia artística son asumibles para a economía do país, poderían converterse nunha ferramenta para apuntalar un sector con posibilidades e evitar que as persoas que queren ter na música ou no canto o seu futuro profesional teñan que seguir emigrando. O Arame móvese nas fronteiras da modernidade, cunha posta en escena minimalista, e cunha música que busca diferentes rexistros, que explora tonalidades variadas, para mostrar o pulso cambiante da agonía dos dous personaxes que retornan, e que se reflicte igualmente no ir e vir desas dúas persoas que bailan, que soben e baixan, que se xuntan e separan. Un traballo notable no plano musical e literario, cunha interpretación coidada e cunha posta en escena ben articulada.
O Arame mostra, así, un camiño a seguir; sen dúbida o máis razoable e realista. As persoas que traballan na escena, sobre todo as que se ocupan da interpretación, andan, de certo, polo arame, toda a súa vida. Ese fío de metal, frío e cortante, vai ser todo un símbolo da precariedade, da inseguridade, da fraxilidade, que non só fai referencia ás condicións materiais nas que se exerce unha profesión difícil senón que igualmente dá conta da fortaleza que cómpre para transitar por tantas situacións, conflitos e vidas. Nesa dirección, a profesión do actor e da actriz leva aparellada unha nobreza considerable, porque vén satisfacer a necesidade humana de escoitar e contemplar historias. Pero, lonxe de misticismos ou épicas de gloria, tamén obedece a un desexo, por veces inexplicable, de vivir vidas alleas, de ser moitas outras persoas. Velaí un campo interesante, o da psicoloxía da actuación.
O Arame recrea fragmentos da peripecia de dúas persoas que volven á cidade natal, na fin dos seus días, a encontrarse co pasado, a facer reconto, a morrer nesa cidade de cristal, que conforma espellos nos que mirarse. Sempre volvemos á cidade, porque, tal vez, en realidade, nunca acabamos por marchar, como lembraba Kavafis. E todo o que queda é esa viaxe polo arame, co único consolo de ter tomado, de cando en vez, un grolo de cervexa, pago escaso para unha vida dedicada á arte. Fermosas as palabras de Manuel Lourenzo para mostrar a derrota; tensa a música de Juan Duran para aumentar o desacougo, aínda que aquí e acolá asome un lirismo que engaiola. Soberbios os dous bailaríns. Un espectáculo para lembrar, que fará historia, polo que é pero tamén polo futuro que mostra. Parabéns a todas e todos, e ao Festival Mozart.